Deprem Yönetmeliği Gelişimi: 1940’tan 2018 Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği’ne Uzanan Yol

Güvenliği bilimsel analizler neticesinde üst düzeyde düşünen bir deprem yönetmeliği, Türkiye gibi aktif fay hatları üzerinde yer alan ülkelerde can ve mal güvenliği açısından hayati öneme sahiptir. Türkiye'de zaman içinde yaşanan yıkıcı depremler, depreme dayanıklı binalar inşa etmenin bir zorunluluk olmasını ve bunun da temel taşı olan yapı güvenlik standartlarının sık sık gözden geçirilmesini ve güncellenmesini zorunlu kılmıştır.

Bu yazıda, Türkiye’deki deprem yönetmeliklerinin tarihsel gelişimini, önemli değişiklikleri ve en güncel bina deprem yönetmeliği olan TBDY(Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği) 2018’i ele alacağız ve 2007 Deprem Yönetmeliği ve 2018 Deprem Yönetmeliği arasındaki farklara değineceğiz.

Deprem Yönetmeliklerinin Tarihçesi (Kronolojik Liste)

Türkiye’de ilk deprem yönetmeliği çalışmaları 1940’lı yıllarda başlamıştır. O tarihten bu yana yaşanan her büyük depremin ardından yönetmeliklerde kapsamlı revizyonlar yapılmıştır. Asıl soru neden sonrasında değil de öncesinde depremle alakalı koruyucu yasal zorunluluklar olmadığı olabilir.

Evet hafızalarda 1999 Marmara Depremi sonrası çıkarılan yönetmelikler veya Yapı Denetim Kanunu'na eklemeler gelecektir fakat Türkiye'de ki deprem yönetmeliklerinin tarihi çok öncelerine dayanmaktadır.

Öne Çıkan Deprem Yönetmelikleri :

• 1940: İtalyan Yapı Talimatnamesi esas alınarak hazırlanan ilk resmi doküman.

• 1947: Türkiye Yer Sarsıntısı Bölgeleri Yapı Yönetmeliği ile yerli kurallar oluşturulmaya başlandı.

• 1961 - 1968: Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik (ABYYHY) ile betonarme yapılarda teknik standartlar geliştirildi.

• 1975 ABYYHY: Deprem bölgeleri dört ana sınıfa ayrıldı. Dönemin mühendislik anlayışıyla uyumlu modern kurallar getirildi.

• 1998 ABYYHY: 1999 Gölcük Depremi’nden hemen önce yürürlükteydi. Yapısal düzensizlikler bu yönetmelikle tanımlandı.

1999 Depreminden Sonra Yapılan Önemli Değişiklikler

• 4708 sayılı Yapı Denetim Kanunu (2001): İnşaatların yönetmeliklere uygun şekilde yapılmasını zorunlu hale getirdi.

• DASK (Zorunlu Deprem Sigortası): Deprem sonrası ekonomik kayıpların azaltılmasına yönelik sistem oluşturuldu.

• AFAD tarafından geliştirilen yeni deprem haritaları: Mühendislerin daha hassas zemin analizleri yapmasını sağlıyor.

2007 Deprem Yönetmeliği (DBYBHY 2007)

1999 Marmara Depremi sonrası yaşanan büyük kayıplar, mevcut yönetmeliklerin yetersizliğini ortaya koydu. Bunun sonucunda Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik (DBYBHY 2007) yayımlandı.

2007 Deprem Yönetmeliği’nin Öne Çıkan Yönleri:

• Mevcut binaların değerlendirilmesi ve güçlendirilmesine yönelik kurallar getirildi.

• Performansa dayalı tasarım anlayışı ilk kez resmi olarak tanımlandı.

• Yapısal düzensizliklerin önüne geçecek yeni parametreler tanıtıldı.

• Beton sınıfı, donatı çeliği ve diğer malzeme kriterleri güncellendi.

2018 Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği (TBDY 2018)

1 Ocak 2019 itibarıyla yürürlüğe giren ve halen geçerli olan Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği, önceki tüm yönetmeliklerden daha kapsamlıdır. Bu yönetmelik, yapı güvenliğini sadece "yıkılmaması" değil, farklı seviyelerdeki kullanılabilirlik performansını da ölçerek değerlendirmektedir.

TBDY 2018 ile Gelen Temel Değişiklikler:

Performansa Dayalı Tasarım: Binaların farklı deprem düzeylerine (DD-1, DD-2, DD-3, DD-4) göre nasıl performans göstereceği artık tasarım aşamasında analiz ediliyor.

Yeni Deprem Tehlike Haritası: Önceden 1., 2. ve 3. derece deprem bölgeleri olarak sınıflandırılan alanlar yerine, her bölgenin sismik risk değeri noktaya özgü parametrelerle belirleniyor.

Malzeme Kalitesinde Standartlar Yükseltildi:

• Minimum beton sınıfı: C25

• Donatı çeliği: Daha sünek ve dayanıklı türler zorunlu hale geldi.

Taşıyıcı Sistem ve Düzensizlik Koşulları:

• Minimum kolon boyutu 30 cm.

• Yumuşak kat, burulma düzensizliği gibi durumlar için daha sıkı yapısal kontroller getirildi.

• Zemin etüdü ve sıvılaşma riski konularında teknik zorunluluklar artırıldı.

Mevcut Binaların Güçlendirilmesi: TBDY 2018, var olan binaların performans analizine ve güçlendirme çözümlerine yönelik daha net mühendislik hesapları ve kriterler sunuyor.

Sonuç: Türkiye’de Bina Güvenliği Yönetmeliklerle Güçleniyor

Deprem kuşağında yer alan Türkiye için, yapıların dayanıklılığı yalnızca bir mühendislik meselesi değil, toplumsal bir güvenlik politikasıdır. 2007 Deprem Yönetmeliği ile başlayan köklü dönüşüm, 2018 Bina Deprem Yönetmeliği ile sistematik ve bilimsel temellere oturtulmuştur.

Günümüzde yeni inşa edilen yapıların, TBDY 2018 standartlarına uygun olması yasal bir zorunluluk olduğu kadar, toplumun güvenliği açısından da bir gerekliliktir.